Trots presenteerde Ed Nijpels vorig jaar zijn plannen voor een halvering van de CO2-uitstoot per 2030. Een jaar later lijken de ambitieuze doelen van het Klimaatakkoord op wiebelig draaiende schoteltjes in de lucht. Biomassa pruimen we niet, het overleg over emissievrij stadsverkeer zit muurvast en voor huiseigenaren blijkt het peperduur om hun woningen echt duurzaam te maken. „Ik ben niet van mijn geloof gevallen, maar wel een groot criticaster van dit Klimaatakkoord.”
Afgelopen lente zette Mischa Meerburg van stichting Amsterdam Fossielvrij het hoofdstedelijke gemeentebestuur op zijn nummer. In een rechtszaak kreeg de zelfbenoemde ’duurzaamheidsdrammer’ gelijk en ging de warmtevisie voor de nieuwe Sluisbuurt van tafel. De Stopera had de nieuwbouwwijk willen aansluiten op een hoogtemperatuurwarmtenet, opgepookt met biomassa – lees: het verbranden van kaalgekapte bossen uit het buitenland
Isolatie en warmtepomp
„Experts zeiden: doe dat nou niet”, zegt Meerburg. „Bij nieuwbouw kun je toe met goede isolatie en een warmtepomp. Maar nadat Amsterdam met grote woorden nóg hogere klimaatambities dan het rijk had afgekondigd, is ze recht in de armen van warmteleverancier Vattenfall en afvalcentrale AEB gerend. Alleen op grote schaal verstoken van biomassa zou snelle klimaatwinst opleveren. Dat is een fabel: biomassa is niet klimaatneutraal en het is slecht voor biodiversiteit en luchtkwaliteit.”
De mispeer in Mokum toont, aldus Meerburg, in een notendop wat landelijk ook mis dreigt te gaan met het Klimaatakkoord. Het akkoord dat is gebaseerd op het Verdrag van Parijs, dat wereldwijd moet leiden tot een uitstoot van vrijwel nul in 2050. Aan de Haagse tafel zijn stoere plannen gesmeed, maar wensdenken negeert dikwijls de realiteit. Zo geldt als bekendste slogan van het klimaatpact: ’Alle huizen van het gas’. Om te beginnen met anderhalf miljoen voorlopers in 2030.
“Niet elke woning hoeft van het gas”
Maar zelfs die anderhalf miljoen zijn geen heilig doel meer, zo blijkt uit een gesprek met Maarten van Poelgeest, de voorzitter Uitvoeringsoverleg Klimaatakkoord Gebouwde Omgeving. ’Niet elke woning in een wijk hoeft van het gas’, stelde Van Poelgeest in een reflectie op de site van het Klimaatakkoord. Wel blijft dwang soms een onderdeel van de wijkaanpak, zo verduidelijkt de voormalig GL-wethouder desgevraagd: „Als veruit de meerderheid overstapt op een warmtenet, is gas niet voor enkele achterblijvers te handhaven.”
Het aardgasvrij maken van wijken loopt wel stroef, constateert de Algemene Rekenkamer. Van Poelgeest: „Ons doel in 2030 is een besparing van 3,4 megaton CO2. Met hoeveel huizen dat exact gebeurt, maakt me niet zoveel uit.” De uitvoerder zet zijn kaarten dus ook op woningbezitters buiten de voorloperwijken. Als zij isoleren of gas verlaten bij een verhuizing of verbouwing, is dat ook winst.
Verduurzamen peperduur
Maar die wens botst met een andere realiteit. „De huidige lage gasprijs maakt dat de wedstrijd bijna niet te winnen is”, stelt Van Poelgeest. Efficiënte gasgestookte cv-ketels verwarmen goedkoop en het verduurzamen van huizen blijkt peperduur. Zelfs het groene Planbureau voor de Leefomgeving is daar inmiddels achter. Daarmee dreigt een andere belofte uit het akkoord te sneuvelen: woonlastenneutraliteit. Het gevolg: weerzin onder burgers tegen wat men ervaart als oneerlijke kostenpost.
De oplossing uit deze Gordiaanse knoop? Focus op aardgas-arm in plaats van aardgasvrij, stelt Meerburg. „Uit naam van het Klimaatakkoord schuiven we enorme subsidies richting de industrie, zodat die de warmte van opgestookte bossen door onze tochtige huizen kan blazen. Dat kan toch veel beter? Doe eerst iets voor arme mensen met hoge energienota’s in slecht geïsoleerde huizen. En als corporaties het geld niet hebben voor isolatie én nieuwbouw, dan moeten we de verhuurdersheffing misschien afschaffen die zij jaarlijks aan het Rijk betalen.”
Breed scala aan tegenvallers
De gebouwde omgeving is slechts één haperend onderdeel. In een column schreef energie-expert Martien Visser recent dat „er driftig wordt gezaagd aan de poten van het Klimaatakkoord.” De lector energietransitie van de Hanzehogeschool Groningen wijst op een breed scala aan tegenvallers: tegenwind voor wind op land, problemen met geothermie (aardwarmte), ruzie over de warmtewet, gedoe over ondergrondse CO2-opslag in de staalindustrie en ten slotte overvolle stroomnetten, waar amper nog molens of panelen op zijn aan te sluiten. Spottend concludeert Visser: „We zijn dus lekker bezig.”
En dan zijn er nog de kikkers die uit Nijpels’ kruiwagen springen. Annemieke Nijhof bijvoorbeeld, aanstaand topvrouw van onderzoeksinstituut Deltares. Zij bezegelde als voorzitter van de mobiliteitstafel de plannen voor elektrische auto’s en een nieuwe kilometerheffing. In reactie op de groeiende weerzin onder burgers tegen klimaatmaatregelen, stelt ze in het FD schuldbewust: „We hebben [..] nooit een publiek debat gehad over essentiële vragen als ’wat betekent dat eigenlijk?’ en ’wie betaalt de rekening?’.” Nu ’met oogkleppen op’ vasthouden aan wat verkeerd is, kwalificeert ze als ’dom’.
Elektrisch rijden
Zelfs met mobiliteit vlot het niet. Een van Nijhofs doelen was om alle stadslogistiek per 2025 emissievrij te hebben. Dus: alleen nog elektrische bestelwagens met brood en bier langs stadse kroeg en kruidenier. Er ligt 165 miljoen euro voor klaar. „Het overleg ligt volledig stil”, zegt Steven van Eijck, voorzitter van de RAI. „Er is nog niets besloten.” Afgezien daarvan vindt Van Eijck het zonde dat de politiek niet doorpakt met het subsidiëren van elektrische auto’s.
Dit jaar was de subsidie op door stroom aangedreven bolides binnen twee weken op. Toch weigerde Den Haag om geld voor volgende jaren naar voren te halen. „Met de afgesloten leasecontracten voor volgend jaar is het potje van volgend jaar ook al bijna leeg”, waarschuwt Van Eijck. Hij vreest dat particuliere kopers het nakijken hebben of erg lang op hun subsidie moeten wachten. „Intussen is de verkoop van nieuwe auto’s, mede door corona, ingestort. De leeftijd van ons wagenpark kachelt achteruit. Met ruim elf jaar vallen we verder terug op de Europese ranglijst. Ook dat helpt de verduurzaming niet.”
’Wantrouwen tegen overheden’
Vlak voor de Klimaatdag van 12 oktober mengde Ed Nijpels, voorzitter van het klimaatberaad, zich deze week opeens in het debat. Hij constateert dat ’wantrouwen tegen overheden en politici de klimaatmaatregelen in de weg zit’. Daarom pleit de VVD-coryfee, die eerder voorstanders van kernenergie en critici van windmolens weigerde aan de klimaattafels, nu voor de oplossing van een burgerpanel. Dat zal eindelijk de benodigde brug slaan naar de samenleving, is de hoop.
„Burgerpanels zijn een wassen neus”, reageert Meerburg van Fossielvrij. „Die gaan de tekortkomingen van het Klimaatakkoord niet oplossen. We kunnen beter terug naar het originele idee van duurzaamheid. Betere treinverbindingen door Europa, meer natuurherstel, een kleinere veestapel en aardgasarme gebouwen. Stuk voor het stuk helpt dat ook het klimaat verder. Ik ben niet van mijn geloof gevallen, maar wel een groot criticaster van dit Klimaatakkoord.”