Oorlog Oekraïne benadrukt belang onmiddellijke energietransitie


In de nacht van 3 op 4 maart werd de wereld opgeschrikt door de beschieting en verovering van de Oekraïense kerncentrale in Zaporizhia door het Russische leger. Deze had kunnen leiden tot een ernstige kernramp. En eerder deze maand verklaarde de Oekraïense regering dat Russische hackers het Oekraïense elektriciteitsnet probeerde plat te leggen met cyber aanval waardoor ruim 2 miljoen mensen zonder elektriciteit hadden gezeten. Kan een versnelde energietransitie een veilig en weerbaar energiesysteem helpen creëren?

Op 24 februari begon een belangrijk experiment; voor de eerste keer heeft de Oekraiene zijn elektriciteitsnet losgekoppeld van grote broer Rusland en kleine broer Wit-Rusland. In 2023 zou aansluiting op het Europese net moeten volgen. Toevallig of niet, juist op die dag begon Poetin met zijn vernietigende offensief. Het experiment was op zich een succes. Gedurende de eerste dagen van de oorlog hield het Oekraïense stroomnet stand zonder import uit Rusland. Maar is dit genoeg als de vijand je energievoorziening zomaar plat kan gooien?

Van centraal naar decentraal
Meer dan de helft van de Oekraïense stroom komt uit vier grote kerncentrales. Daarnaast zijn er mammoet kolencentrales uit de Sovjet tijd die eveneens met geweld kunnen worden uitgeschakeld. Dit betekent dat de het land enkele grote “single points of failure” kent, met andere woorden een energiesysteem dat makkelijk plat te leggen is door een handjevol doelwitten uit te schakelen. Deze situatie maakt op een beangstigende manier de kwetsbaarheid duidelijk van grote, centraal gestuurde fossiele en nucleaire systemen.

Lokale energienetten op basis van zon, wind en groene waterstof kunnen deze kwetsbaarheid verminderen. Zij kunnen gewoon door blijven draaien wanneer het grotere elektriciteitsnet uitvalt. Essentiële voorzieningen zoals ziekenhuizen hebben op dit moment vaak noodgeneratoren op diesel. Maar dan blijft men nog steeds afhankelijk van aanvoer van fossiele brandstoffen. Zonnepanelen en windmolens kunnen zo over het land verspreid worden dat je ze moeilijk allemaal kunt weg bombarderen.

Duurzame, betrouwbare energie
Ook bij natuurrampen kan zo’n decentraal systeem van pas komen. In 2017 en 2020 werd Puerto Rico getroffen door rampen die de grote fossiele centrales plat legden. Eerst de orkaan Maria, daarna een aardbeving. In beide gevallen merkten de inwoners dat de zonnepanelen bleven werken terwijl de rest van de stroomvoorziening uitviel.

Rijke landen zoals Nederland hebben meer mogelijkheden dan de Oekraïne om snel op duurzame en lokale energie over te gaan. Op de Noordzee is enorm veel ruimte voor windmolens. Volgens het rapport ‘Klimaatneutrale Energiescenario’s van Berenschot is er op 10% van de Nederlandse Noordzee genoeg ruimte voor windmolens om tweemaal in onze huidige elektriciteitsvraag te voorzien. Samen met wind op land en zonnepanelen voldoende om grotendeels energie-zelfvoorzienend te worden. Dat brengt uitdagingen met zich mee zoals de inpassing om het stroomnet en het bufferen van pieken en dalen.
Maar de voordelen van zo’n modern energie systeem wegen zwaar tegen opzichte van de nadelen. Bovendien is het onvermijdelijk dat we vroeg of laat overschakelen.

De hele geschiedenis door zijn er oorlogen gevoerd om grondstoffen. Volgens de Amerikaanse politieke wetenschapper Jeff Colgan houdt een kwart tot de helft van alle gewapende conflicten na 1973 verband met oliebelangen. Naarmate fossiele brandstoffen schaarser worden, veroorzaakt de extractie steeds meer milieuschade.

Ieder mens op aarde heeft energie nodig. Op dit moment heeft een klein groepje mensen een groot deel van die energievoorziening in handen. Deze asymmetrie zorgt ervoor dat we permanent op gespannen voet met elkaar leven. Dit recente conflict laat zien dat we de oude, fossiele economie zo snel mogelijk vaarwel moeten zeggen.

Jan-Willem Brouwer

Over deze auteur:
Jan-Willem Brouwer is onderzoeker bij Stichting Amsterdam Fossielvrij en
oprichter van klimaatinzicht.nl

foto: Ian Bancroft
flickr.com/photos/idbancroft/

Leave a Reply

Your email address will not be published. Required fields are marked *